Het zetsysteem TeX

Sinds onze oprichting maken wij gebruik van TeX, een systeem dat de finesses van loodzetwerk evenaart en dat door zijn programmeerbaarheid een grote flexibiliteit kent. Anders dan meer gangbare zetsystemen als Quark Express en InDesign is TeX geen WYSIWYG-programma (What You See Is What You Get). TeX werkt juist met platte tekstbestanden waarin door middel van codes opmaakinformatie wordt aangebracht; TeX vertaalt deze codes naar een grafisch resultaat dat bijvoorbeeld als pdf-bestand kan worden gelezen. De gebruiker kan onbeperkt functionaliteit toevoegen door eigen codes te definiëren. Zo hebben wij ons zetsysteem in loop der jaren steeds verder verrijkt met eigen definities.

Achtergrond

TeX is begin jaren tachtig ontwikkeld aan Stanford University door de wiskundige en informaticus Donald Knuth. TeX heeft vele toepassingen, maar mede door het feit dat Knuth TeX goed heeft toegerust voor het zetten van wiskundige formules, is het in de afgelopen decennia uitgegroeid tot de onbetwiste tekstverwerker van de exacte wetenschappen. In de boektypografie heeft TeX echter een minder prominente plaats verworven dan het systeem op grond van zijn typografische resultaten verdient. Dit is toe te schrijven aan de steile leercurve; TeX is namelijk een complex systeem dat pas na intensieve studie ten volle kan worden benut.

Voordeel 1: platte tekst

TeX onderscheidt zich in een aantal opzichten van conventionele opmaaksystemen. Ten eerste is TeX een opmaaktaal die werkt met platte tekstbestanden die voorzien zijn van codes. Daardoor kunnen er gemakkelijk automatische bewerkingen op worden uitgevoerd. Zo voert ons ACE-systeem bijvoorbeeld een veelheid aan complexe zoek-en-vervangroutines op de werkbestanden uit. Maar ook bij de conversie van en naar andere formaten profiteren wij van het feit dat TeX met platte tekst werkt.

Voordeel 2: logische markering

Ten tweede is TeX een logische markeertaal. Dankzij de programmeerbaarheid van TeX kunnen in de werkbestanden markeringen worden aangebracht die eerder de functie dan de vormgeving van de onderdelen van de tekst weergeven. Kopjes worden als kopjes gemarkeerd, citaten als citaten, opsommingen als opsommingen, etc. Afhankelijk van de aard van de publicatie definiëren wij de grafische vertaling van deze coderingen voor kopjes, citaten en opsommingen in een afzonderlijk TeX-document, de zogenaamde layout. Deze scheiding van vorm en inhoud zorgt ervoor dat ontwerpbeslissingen die in de layout worden genomen, consequent in de hele publicatie doorwerken. Dit voordeel is nog groter bij publicaties die deel uitmaken van een serie; omdat wij voor alle delen van de reeks dezelfde layout gebruiken, is uniformiteit gegarandeerd.

Voordeel 3: gefixeerde standaard

Ten derde is TeX een gefixeerde taal. Toen TeX voldoende beproefd was, heeft Knuth de evolutie van TeX stopgezet. Hiermee heeft hij bereikt dat een werkbestand uit 1990 dertig jaar later, bijvoorbeeld bij de herdruk van een publicatie, nog op exact dezelfde wijze door TeX zal worden verwerkt.

Voordeel 4: uitbreidbaarheid

Ten vierde is TeX uitbreidbaar. Dit lijkt misschien in tegenspraak met het hiervoor genoemde voordeel, maar schijn bedriegt. De taal TeX is weliswaar gefixeerd, maar omdat TeX een programmeertaal is kunnen gebruikers er onbeperkt functionaliteit aan toevoegen. Een verzameling van definities die de functionaliteit van TeX uitbreidt, wordt een macropakket genoemd. Inmiddels zijn er vele macropakketten in omloop die TeX geschikt maken voor uiteenlopende toepassingen, variërend van zetwerk van chemische formules tot zetwerk van vreemde talen en zelfs muziek.

Beperkingen van TeX

Wij brengen in een boek de structuur aan door middel van codes, waarvan wij de grafische vertaling moeten definiëren. Daarom loont het gebruik van TeX het meest wanneer boeken een regelmatige structuur hebben, zoals het geval is in de meeste wetenschappelijke publicaties, naslagwerken en romans; de definities worden dan immers optimaal hergebruikt. Boeken en tijdschriften die om een sterk afwisselende opmaak per pagina te vragen, kunnen beter in een WYSIWIG-programma worden verzorgd. Bij zulke publicaties zal de vormgever immers per pagina handmatig de plaatsen van de verschillende elementen willen bepalen. In TeX is een variabele opmaak weliswaar mogelijk, maar die is door het vereiste programmeerwerk tijdrovend en daarom kostbaar.